Dây thìa canh là cây gì? Tác dụng, phân loại và cách sử dụng hiệu quả

Dây thìa canh là vị thuốc được sử dụng nhiều trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, với hình dáng không mấy nổi bật, loại cây này thường bị người dùng nhầm lẫn với những loại thực vật khác. Vậy cây có tác dụng gì? Cách dùng chữa bệnh như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết nhất về loại thảo dược này.

Dây thìa canh là cây gì?

Dây thìa canh (Gymnema sylvestre) còn được biết đến với tên gọi: Lừa ty rừng, Lõa ti rừng, dây muôi. Đây là loại thực vật xuất hiện lần đầu tiên ở vùng rừng nhiệt đới miền Trung Nam Ấn Độ. Sau này, người ta còn biết đến loại cây này ở Indonesia, Trung Quốc,… và một số vùng châu Á.

Ở Việt Nam, cây thìa canh mọc nhiều ở các tỉnh miền Bắc như Hà Bắc, Hải Phòng, Thanh Hóa, Ninh Bình,… Hiện nay, cây thìa canh đã được quy hoạch thành những khu trồng trọt ở Thái Nguyên và Nam Định.

Loại thực vật này mọc thành dây leo có những chiếc lá rộng rũ xuống như chiếc thìa. Dây thìa canh có chiều thân leo dài trung bình từ 6 -10m, đường kính 3mm. Hoa cây thìa dây có màu vàng, mọc thành chùm ở nách lá, đài có lông mịn. Quả cây hình bầu, dài 6cm, hạt dẹp.

Mùa cây nở hoa sẽ rơi vào khoảng giữa tháng 7 đến tháng 8. Quả khi chín sẽ tách làm đôi nhìn giống như 2 chiếc thìa mở ra.

Dây thìa canh có tính hàn, vị đắng, tác dụng vào tỳ, phế, thận. Bột cây thìa canh có hương thơm nhẹ. Trong đông y, cây tác dụng trị tê bì, phong thấp, chỉ thống, tiêu khát, tiêu thũng,… Do đó, từ thời xa xưa, cây thìa canh đã được liệt kê vào danh sách dược liệu quý.

Thành phần dây thìa canh: Hoạt chất GS4 – Gymnema Sylvestre kiềm hóa ở lần thứ 4; Anthraquinone; Flavone; Hentri-acontane;  α và β- chlorophylls; Pentatriacontan; Phytin, resins, d-quercitol; acid formic, acid tartaric, acid butyric;…

Dây thìa canh có tác dụng gì?

Chữa bệnh tiểu đường

Trong dây thìa canh chứa thành phần Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh tế bào beta ở tuyến tụy, tăng insulin, ổn định đường huyết hiệu quả. Hợp chất này còn giúp giảm hấp thụ đường ở ruột.

Bài thuốc từ dây thìa canh giúp kích thích các enzym chuyển đổi chất, giảm đường huyết trong máu, hỗ trợ hiệu quả bệnh tiểu đường.

Ngoài ra, khi nhai lá thìa canh, chất peptide Gumarin sẽ làm mất vị ngọt và vị đắng, làm giảm hiệu quả việc hấp thụ glucose.

Loại bỏ Cholesterol trong cơ thể

Cholesterol gây nên những căn bệnh nguy hiểm cho con người, bao gồm: tim mạch, mỡ máu, tai biến mạch máu não, huyết áp cao. Nguy hiểm hơn, cholesterol tăng cao cùng chế độ ăn uống, sinh hoạt kém khoa học có thể dẫn đến việc tử vong. Thành phần Gymnemic  trong dây thìa canh có thể tác động trực tiếp đến quá trình sản sinh cholesterol, chuyển hóa lipid, LDL-c và triglyceride, hiệu quả trong việc ngăn ngừa tích tụ mỡ thừa.

Giảm cân an toàn

Thành phần GS4 có tác dụng chuyển hóa các lượng mỡ thừa, cholesterol xấu trong cơ thể. Để hỗ trợ việc giảm cân, bạn có thể sử dụng khoảng 40g lá dây thìa canh pha thành nước uống thay trà mỗi ngày.

Ngoài ra, các nghiên cứu cũng cho thấy, việc sử dụng ở dạng viên nén có thể mang đến hiệu quả giảm cân nhanh chóng và an toàn hơn.

Ngăn ngừa xơ vữa động mạch

Một trong những công dụng chính đó là ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Các hợp chất trong dây thìa canh có tác dụng chuyển hóa lipid vào đào thải ra bằng đường phân.

Loại thảo dược này còn được biết đến với những công dụng như:

• Thanh lọc cơ thể, giải độc cho gan và thận.
• Ngăn ngừa chất độc ngấm vào cơ thể khi bị rắn cắn.
• Giảm triệu chứng tê bì, đau nhức xương khớp.
• Cải thiện tình trạng viêm mạch máu.
• Có thể làm mất vị đắng của thuốc.

Các bài thuốc chữa bệnh bằng dây thìa canh

Ngoài việc sử dụng các chế phẩm thuốc. Bạn có thể tự bào chế các bài thuốc bằng dây thìa canh tại nhà theo hướng dẫn dưới đây:

Bài thuốc số 1:

Chuẩn bị:

• 1-6 g dây thìa canh khô.

Cách thực hiện:

Dây thìa canh khô bạn rửa sạch và đem sắc trong nồi đất với khoảng 1 lít nước. Đun nước sôi trong khoảng 20 phút rồi lấy nước uống hàng ngày. Để hạ đường huyết nhanh, bạn nên uống loại dây thìa canh này sau khoảng 15 – 20 phút sau khi ăn.

Phương pháp này thực hiện rất đơn giản, hiệu quả giảm đường huyết rõ rệt. Nếu bạn có thời gian thì có thể ưu tiên thực hiện phương pháp này.

Bài thuốc số 2:

Chuẩn bị:

• 20g dây thìa canh khô.
• 50g cây xạ đen.

Cách thực hiện:

Rửa sạch nguyên liệu bao gồm dây thìa canh khô và cây xạ đen. Sau đó, bạn cho 2 nguyên liệu này vào nồi đất và đun sôi với khoảng 2 lít nước. Khi nồi nước đã sôi, bạn đun tiếp với lửa nhỏ thêm khoảng 30 phút nữa là được. Sử dụng để hạ đường huyết sau khoảng 10 phút sau bữa ăn.

Bài thuốc số 3:

Chuẩn bị:

• 10g dây thìa canh.
• 1 bình giữ nhiệt nước sôi.

Cách thực hiện:

Rửa sạch 10g dây thìa canh đã được chuẩn bị. Sau đó, bạn cho vào bình giữ nhiệt và hãm với nước sôi. Bạn ủ trong khoảng từ 30 – 40 phút là có thể sử dụng lại được. Bạn để nước trong bình giữ nhiệt và nên uống sau bữa ăn khoảng 30 phút.

Với cách thực hiện này, bạn có thể sử dụng kết hợp với cây nở để tăng hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, bạn cần tham khảo trước ý kiến của bác sĩ để cân đối liều lượng phù hợp nhất.

Phương pháp này rất dễ thực hiện giúp tiết kiệm thời gian, phù hợp cho những người thường xuyên bận rộn. Tuy nhiên, vì hàm lượng các hoạt chất trong dây thìa canh rất cao nên bạn có thể bớt thời gian để ngâm qua với một ít nước lạnh.

Bài thuốc số 4:

Nếu bạn ngại việc pha nước với lá dây thìa canh thì có thể sử dụng bột. Bột được nghiền nhuyễn cây khô, có tác dụng tương tự. Tuy nhiên, giá thành của bột  khá cao so với dây khô. Do đó, bạn có thể tự điều chế bột  ở nhà như sau:

Sau khi thu hoạch dây thìa canh, bạn mang cây đi rửa sạch và phơi khô sau khoảng 3 – 4 nắng. Khi dây đã khô hoàn toàn, bạn cán thành bột nhuyễn. Mỗi ngày, bạn pha khoảng 1 thìa cà phê nhỏ bột với nước ấm hoặc nước lạnh để sử dụng. Để tiện hơn, bạn có thể đóng gói bột  vào các túi lọc để dùng mọi lúc, mọi nơi.

Đối với bột dây thìa canh, bạn cần bảo quản nơi thoáng mát, tránh ẩm thấp và tiếp xúc trực tiếp với nước. Nếu bột tiếp xúc với độ ẩm cao sẽ dễ bị hỏng, lên mốc và không thể sử dụng được nữa.

Bài thuốc số 5:

Dây thìa canh có tác dụng trong việc giải độc bị rắn cắn. Nếu chẳng may bị rắn cắn, bạn dùng khoảng 10 lá thìa canh rửa sạch và đắp trực tiếp lên vết thương. Bạn cần phải thực hiện việc đắp lá thìa canh liên tục cho đến khi vết thương rắn cắn khỏi hoàn toàn.

Dây thìa canh có mấy loại, mua ở đâu?

Hiện nay, trong đông y, người ta chia dây thìa canh là 2 loại chính:

Lá nhỏ: có nhựa màu trắng hơi ngả vàng. Chúng có tác dụng làm mất vị ngọt khi bạn nếm phải trong khoảng một khoảng thời gian ngắn.

Lá to: Nhựa vàng, khả năng làm mất vị ngọt lâu hơn so với loại lá nhỏ.

Dây thìa canh được trồng phổ biến ở Việt Nam, không khó để bạn có thể tìm kiếm mua tươi, khô hoặc dạng bột. Hầu hết các nhà thuốc đông y và cơ sở chữa bệnh đông y, nam dược đều có bán. Tuy nhiên, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia hoặc các dược sĩ ở những nhà thuốc đông y để sử dụng dây thìa canh với liều lượng phù hợp.

Loại thảo dược này được người dùng tìm mua rất nhiều. Do đó, nhiều cơ sở độn giá  lên với mục đích kiếm lời. Bạn nên tìm hiểu tham khảo mặt bằng chung của thị trường để tránh việc phải tiêu tốn quá nhiều tiền nhé.

Những lưu ý quan trọng khi sử dụng dây thìa canh

Dây thìa canh được đánh giá là an toàn và không gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, bạn cũng cần lưu ý một số điều sau:

• Nếu không có kinh nghiệm, bạn không nên tự ý hái. Hiện nay, có trên 3000 loại thực vật có hình dáng gần giống như loại dược liệu này, việc nhầm lẫn có thể xảy ra.
• Chọn mua ở những cơ sở thuốc uy tín, có giấy tờ, nguồn gốc rõ ràng. Không mua những cơ sở nhỏ lẻ để tránh “tiền mất tật mang”.
• Để biết có phải dây thìa canh hay không, bạn nên nhai 1 lá rồi ăn đồ ngọt. Nếu vị ngọt biến mất tức là bạn đã chọn đúng thuốc.
• Đối với những người sử dụng quá liều có thể gặp tình trạng hoa mắt, chóng mặt, đau đầu. Nguyên nhân là do lượng đường huyết trong cơ thể giảm nhanh chóng. Nếu tình trạng này kéo dài, bạn cần dừng việc sử dụng dây thìa canh và đến các cơ sở y tế để được kiểm tra.
• Bạn không nên sắc và để qua đêm. Việc này có thể khiến bạn gặp chứng đầy bụng, khó tiêu. Nếu bạn sắc quá nhiều, hãy để nước thuốc vào tủ lạnh rồi mới sử dụng nhé.
• Đối với những người bị tiểu đường, thời điểm sử dụng hợp lý nhất là sau bữa ăn khoảng từ 20 phút. Lúc này, cơ thể vừa hấp thụ một lượng đường lớn, bạn uống dây thìa canh sẽ làm ổn định lại đường huyết trong máu.
• Khi sử dụng, bạn nên ưu tiên dạng khô đun lên để lấy nước uống. Cách này giúp bạn đảm bảo không bị pha lẫn với các loại thảo dược khác như dạng bột và hiệu quả phát huy cũng tối ưu hơn.

Dây thìa canh là một loại dược liệu quý có tác dụng trong việc hỗ trợ và điều trị một số bệnh lý như: tiểu đường, tê bì tay chân, loại bỏ cholesterol,… Tuy nhiên, bạn không nên lạm dụng loại thảo dược này để điều trị bệnh mà cần cân đối với liều lượng theo đúng chỉ định của chuyên gia, bác sĩ.